Activités des Sociétés et Groupes de la NLS

Par Barbara Kowalow

C’est dans le prolongement de la petite série de séminaires intitulée Structures du sujet dans le cadre de la clinique psychanalytique, organisée par le Cercle de Varsovie de la NLS, que, après le séminaire de P. Monribot sur la structure obsessionnelle et celui de H. Castanet sur la structure perverse, nous avons eu le plaisir d’accueillir Laure Naveau et Pierre Naveau qui sont venus nous parler de la structure hystérique.

Cette journée de travail était divisée en 3 parties :

1. Hystérie lacanienne et discours – L. Naveau

2. Théorie renouvelée de l’hystérie – P. Naveau

3. Jouissance de la privation – cas présenté par L. Naveau.

1. Hystérie et discours

Faisant référence à son propre acte à demi manqué, L. Naveau nous a introduit d’emblée, de façon très vivante, à ce qui constitue l’essence du discours de l’hystérique – témoignage qui nous a fait saisir comment une psychanalyste, en s’appuyant sur ce qu’elle a extrait de sa propre analyse finie, élabore ce qui relève d’un certain infini : l’inconscient.

Ensuite, elle a mis l’accent sur les deux traits – celui qui divise et celui qui sépare – de cette moitié du discours de l’hystérique :

$

—

a

qui indique quel est le noyau hystérique, présent, d’ailleurs, dans chaque névrose. La découverte freudienne de l’inconscient peut s’expliquer à partir de ce noyau hystérique que l’on peut lire ainsi : « Le sujet est à la fois divisé et séparé de son objet de jouissance ». L’objet de jouissance (a) est à retrouver et à élaborer au terme de sa propre analyse.

L’analyste n’est pas l’hystérique.

Pour le discours de l’analyste, Lacan a écrit :

a → $

Il y a donc un mouvement d’oscillation – un « ballet » – entre le sujet $ et l’objet de la jouissance a.

L. Naveau a souligné que l’analyste ne doit jamais être le a (l’objet de la jouissance), mais doit savoir occuper la place de a.

En parcourant la théorie lacanienne des discours, elle a précisé, à chaque fois, quel était le statut du savoir.

L. Naveau a en effet situé, dans chaque discours, ce dont on ne veut rien savoir :

– Dans le DM, l’esclave s’adresse au maître qui ne veut rien savoir de ce qui le divise.

– Dans le DU, le sujet s’adresse au signifiant d’un savoir sans visage qui fait autorité, d’un savoir pour tout le monde.

– Dans le DH, le sujet ne veut rien savoir de sa jouissance (c’est pour cela qu’il est hystérique) et demande du savoir au maître. Mais comme c’est du savoir d’un maître qu’il s’agit, pour le sujet, cela ne sert à rien. Au bout du compte, le maître ne sait pas – il est donc un maître châtré.

Ce que le sujet voudrait savoir, c’est ce qu’il est en tant que (a) pour le maître. D’où : $/a. C’est pourquoi, s’il s’intéresse à S₁/S₂, c’est afin que le maître produise du savoir.

– Dans le DA, le savoir de l’analyste est le résultat de son analyse.

À l’issue de sa propre analyse, on sait ce qu’est cette jouissance dont on ne voulait rien savoir. Grâce à une telle expérience, l’analyste sait comment s’adresser à l’Autre de façon à ce qu’il produise les signifiants-maîtres (S₁) de sa vie.

La tâche de l’analyste consiste non pas à dire tout le savoir qu’il a acquis en écoutant le patient, mais à interpréter. Or, l’interprétation est un mi-dire. Une interprétation ne doit pas tout dire. L’analyste doit, comme le souligne Lacan, ne rien savoir a priori. Freud, au contraire, a dit à Dora tout ce qu’il savait – ou plutôt – croyait savoir. La conséquence est qu’elle est partie.
 

Laure Naveau s’est servi du cas de Dora comme d’un point de repère qui lui a permis d’illustrer comment le DH fonctionne chez une hystérique, et de démontrer que l’hystérique s’intéresse davantage au sinthome de l’Autre qu’au sien propre tout en se refusant cependant à l’incarner – ce qui montre bien la différence entre l’hystérie et la féminité.
 

2. Les deux jouissances de l’hystérique

Pierre Naveau a également évoqué le cas de Dora, mais en posant la question : « Dans quelles conditions un homme peut-il parler de l’hystérie ? ». Pour un homme comme pour une femme, se pose en effet la question : « Être ou ne pas être hystérique ? » (cf. Lacan, Séminaire XX, p. 93).

Son développement, riche en références aux Séminaires XVI, XVII, XVIII, XIX, XX et XXIII de Jacques Lacan, a soutenu la thèse de Jacques-Alain Miller selon laquelle la clinique de l’hystérie tourne autour d’un refus.

Lorsqu’on parle de l’hystérie, on rencontre beaucoup de contradictions, a-t-il souligné. Qu’est-ce qu’une hystérique ? … Que veut l’hystérique ? … Pourquoi, selon la formule de Lacan, l’hystérique refuse-t-elle d’être la femme ?

P. Naveau a surtout mis l’accent, à cet égard, sur la distinction introduite par Lacan entre deux sortes de jouissance – la jouissance absolue et les jouissances relatives. Barbara Kowalow

Il a enfin abordé la question de « l’au moins un » qui constitue le point d’appui soutenant ce que Lacan a appelé, dans le Séminaire XVIII, « la politique de l’hystérique ».
 

3. Un cas d’hystérie féminine

La dernière partie de cette journée de travail dense et intense fut consacrée à la présentation – suivie d’une discussion – du cas d’une patiente de L. Naveau, dont le symptôme consistait à se refuser à l’homme qu’elle aimait et à se priver ainsi d’une jouissance qui serait liée à celle de l’homme. S’identifiant par là même à l’homme châtré, elle prenait néanmoins la position d’être celle qui l’avait, le phallus, et qui, du coup, était celle qui avait la main, qui exerçait le pouvoir. Pour les auditeurs, ce fut l’occasion de découvrir la façon dont un analyste traite la « jouissance de la privation » chez un sujet hystérique.

Rédaction : Barbara Kowalow
Traduction : Jacek Waga
(Relecture : Pierre Naveau)

 

SEMINARIUM

STRUKTURY PODMIOTU W KLINICE PSYCHOANALITYCZNEJ

Tytuł: NERWICA HISTERYCZNA
Prowadzenie: LAURE I PIERRE NAVEAU
Data: 25 PAŹDZIERNIKA 2014
Miejsce: WARSZAWA, ul. Krakowskie Przedmieście 1, sala nr 6, (Siedziba Instytutu Filologii Klasycznej UW)
Odpłatność: 150 zł, członkowie Kół 120 zł, studenci 70 zł

Sprawozdanie z seminarium

W ramach małego cyklu seminariów zatytułowanego, Struktury podmiotu w klinice psychoanalitycznej, organizowanego przez Koło Warszawskie NLS, po wcześniejszych seminariach Patricka Monribot – na temat struktury obsesyjnej, i Hervé Castaneta – na temat struktury perwersji, mieliśmy wielką przyjemność gościć i pracować z równie znamienitymi Laure Naveau i Pierre Naveau.

Ten dzień pracy był podzielony zasadniczo na 3 części:

• Histeria lacanowska w dyskursie – L. Naveau

• Odnowiona teoria histerii – P. Naveau

• Jouissance prywacji – przypadek prezentowany przez L. Naveau

• Histeria i dyskurs …

Dzięki własnej czynności pomyłkowej Laura Naveau wprowadziła nas od razu, w sposób żywy, w samą esencję dyskursu histeryka. To małe świadectwo uczynione przed nami, dało nam możliwość uchwycenia tego, jak psychoanalityk, dzięki temu, co wyciągnął ze swojej skończonej analizy, opracowuje to, co nieskończone – nieświadome.

Następnie prowadząca podążyła za dwoma kreskami – tą dzielącą i tą obdzielająca – z części dyskursu histeryka:

S/

—

a

która jest jądrem histerycznym, obecnym, zresztą, w każdej nerwicy. Całe odkrycie Freuda można uzasadnić, wyjaśnić, posługując się tym jądrem histerycznym, które można czytać: ‘podmiot jednocześnie podzielony i oddzielony od swojego przedmiotu jouissance’.

Obiekt jouissance (a) jest do odnalezienia i opracowania na końcu własnej analizy.

Analityk to nie histeryk.

Dla dyskursu analityka Lacan napisał następujący matem:

a → S/

Jest więc pewien ruch, jakiś „balet”, między podmiotem, S/  i przedmiotem jouissance, a.

Laura Naveau podkreśliła, że analityk nigdy nie powinien być a (przedmiotem jouissance), ale powinien umieć zająć miejsce a.

o jest, w każdym z dyskursów, tym o czym się nic nie chce wiedzieć:

– W dyskursie mistrza niewolnik adresuje się do mistrza, który nie chce wiedzieć o tym, co go dzieli.

– W dyskursie uniwersytetu podmiot adresuje się do znaczącego wiedzy bez twarzy, która stanowi autorytet, takiej wiedzy dla wszystkich.

– W dyskursie histeryka podmiot nie chce wiedzieć o swojej jouissance (dlatego jest histerykiem), a domaga się wiedzy od mistrza. Jednak – ponieważ to wiedza mistrza – nie służy ona podmiotowi do niczego. Ostatecznie, mistrz nie wie – więc jest mistrzem wykastrowanym.

Tu podmiot chciałby wiedzieć, jakim jest a dla mistrza. Stąd: S/ /a. A jest tak dlatego, o ile interesuje się S₁/S₂, aby to mistrz produkował wiedzę.

– W dyskursie analityka wiedza analityka jest efektem jego analizy.

Wychodząc z własnej analizy wie się, czym jest ta jouissance, o której nie chciało się nic wiedzieć. Dzięki takiemu doświadczeniu analityk wie, jak się zwracać do Innego, by ten wyprodukował znaczące swojego życia. Zadaniem analityka nie jest to, żeby powiedział całą wiedzę, którą zdobył poprzez to, co usłyszał od pacjenta, ale by interpretował. A interpretacja jest mi-dire, wpół-powiedzeniem. Interpretacja nie ma mówić wszystkiego. Analityk ma – jak to podkreśla Lacan – nie wiedzieć nic a priori. Freud, przeciwnie, w przypadku Dory, powiedział, co wiedział – a raczej – co zakładał, że wie. I ona od niego odeszła.

Przypadek Dory był dla Laure Naveau punktem odniesienia do wskazania, jak u histeryczki działa dyskurs histeryka i wykazania, że histeryczkę bardziej interesuje synthom Innego niż jej własny. Interesuje ją synthom Innego, ale ona odmawia bycia jego wcieleniem – co wyraźnie pokazuje różnicę między histerią i kobiecością.

• Dwie jouissance histeryka

Pierre Naveau również przywołał przypadek Dory, jednak postawił pytanie: „w jakich okolicznościach mężczyzna może mówić o histerii?” Istotnie, zarówno mężczyzna jak i kobieta, staje wobec kwestii: „Być czy nie być histerykiem?” (Lacan, Seminarium XX, str. 93).

Odwołując się do Seminariów Jacques’a Lacan’a – XVI, XVII, XVIII oraz XX i XXIII – słuchacze spotkali bogaty, intrygujący wywód potwierdzający słowa Jacques’a-Alaina Millera, że gdy mówi się o histerii, to krąży się wokół jakiejś odmowy.

P. Naveau podkreślił, że jeśli mówi się o histerii, to spotyka się wiele sprzeczności.

Czym jest histeryczka…? Czego chce histeryczka…? Dlaczego, idąc za formułą Lacana, histeryczka odmawia bycia kobietą…?

Pierre Naveau, przede wszystkim, położył, z tego względu, akcent na rozróżnieniu wprowadzonym przez Lacana pomiędzy dwoma rodzajami jouissance – jouissance absolutną i jouissance względną.

A zakończył, podchodząc do kwestii „przynajmniej jeden”, stanowiący punkt oparcia dla tego, co Lacan nazwał, w Seminarium XVIII, „polityką histeryka”.

• Przypadek histerii kobiecej.

Końcową część tego niezwykle bogatego dnia pracy zakończyło przedstawienie i dyskusja przypadku pacjentki Laure Naveau, gdzie symptom polegał na odmowie oddania się mężczyźnie, którego kochała i, tym samym, na pozbawianiu się pewnej jouissance, która byłaby związana z jouissance mężczyzny. Identyfikując się tym samym z mężczyzną wykastrowanym, pacjentka zajmowała jednakże pozycję bycia tą, która ma fallusa i która zarazem jest rozgrywającą – tą, która sprawuje władzę. Dla słuchaczy była to okazja, by poznać sposób pracy analityczki z „jouissance prywacji” u podmiotu histerycznego.

Sporządziła: Barbara Kowalów

Przejrzał: Pierre Naveau

Wskazała, zarysowując teorię dyskursów Lacana, jaki, w każdym z dyskursów, jest status wiedzy. Co jest, w każdym z dyskursów, tym o czym się nic nie chce wiedzieć:

– W dyskursie mistrza niewolnik adresuje się do mistrza, który nie chce wiedzieć o tym, co go dzieli.

– W dyskursie uniwersytetu podmiot adresuje się do znaczącego wiedzy bez twarzy, która stanowi autorytet, takiej wiedzy dla wszystkich.

– W dyskursie histeryka podmiot nie chce wiedzieć o swojej jouissance (dlatego jest histerykiem), a domaga się wiedzy od mistrza. Jednak – ponieważ to wiedza mistrza – nie służy ona podmiotowi do niczego. Ostatecznie, mistrz nie wie – więc jest mistrzem wykastrowanym.

Tu podmiot chciałby wiedzieć, jakim jest a dla mistrza. Stąd: S/ /a. A jest tak dlatego, o ile interesuje się S₁/S₂, aby to mistrz produkował wiedzę.

– W dyskursie analityka wiedza analityka jest efektem jego analizy.

Wychodząc z własnej analizy wie się, czym jest ta jouissance, o której nie chciało się nic wiedzieć. Dzięki takiemu doświadczeniu analityk wie, jak się zwracać do Innego, by ten wyprodukował znaczące swojego życia. Zadaniem analityka nie jest to, żeby powiedział całą wiedzę, którą zdobył poprzez to, co usłyszał od pacjenta, ale by interpretował. A interpretacja jest mi-dire, wpół-powiedzeniem. Interpretacja nie ma mówić wszystkiego. Analityk ma – jak to podkreśla Lacan – nie wiedzieć nic a priori. Freud, przeciwnie, w przypadku Dory, powiedział, co wiedział – a raczej – co zakładał, że wie. I ona od niego odeszła.

Przypadek Dory był dla Laure Naveau punktem odniesienia do wskazania, jak u histeryczki działa dyskurs histeryka i wykazania, że histeryczkę bardziej interesuje synthom Innego niż jej własny. Interesuje ją synthom Innego, ale ona odmawia bycia jego wcieleniem – co wyraźnie pokazuje różnicę między histerią i kobiecością.

• Dwie jouissance histeryka

Pierre Naveau również przywołał przypadek Dory, jednak postawił pytanie: „w jakich okolicznościach mężczyzna może mówić o histerii?” Istotnie, zarówno mężczyzna jak i kobieta, staje wobec kwestii: „Być czy nie być histerykiem?” (Lacan, Seminarium XX, str. 93).

Odwołując się do Seminariów Jacques’a Lacan’a – XVI, XVII, XVIII oraz XX i XXIII – słuchacze spotkali bogaty, intrygujący wywód potwierdzający słowa Jacques’a-Alaina Millera, że gdy mówi się o histerii, to krąży się wokół jakiejś odmowy.

P. Naveau podkreślił, że jeśli mówi się o histerii, to spotyka się wiele sprzeczności.

Czym jest histeryczka…? Czego chce histeryczka…? Dlaczego, idąc za formułą Lacana, histeryczka odmawia bycia kobietą…?

Pierre Naveau, przede wszystkim, położył, z tego względu, akcent na rozróżnieniu wprowadzonym przez Lacana pomiędzy dwoma rodzajami jouissance – jouissance absolutną i jouissance względną.

A zakończył, podchodząc do kwestii „przynajmniej jeden”, stanowiący punkt oparcia dla tego, co Lacan nazwał, w Seminarium XVIII, „polityką histeryka”.

• Przypadek histerii kobiecej.

Końcową część tego niezwykle bogatego dnia pracy zakończyło przedstawienie i dyskusja przypadku pacjentki Laure Naveau, gdzie symptom polegał na odmowie oddania się mężczyźnie, którego kochała i, tym samym, na pozbawianiu się pewnej jouissance, która byłaby związana z jouissance mężczyzny. Identyfikując się tym samym z mężczyzną wykastrowanym, pacjentka zajmowała jednakże pozycję bycia tą, która ma fallusa i która zarazem jest rozgrywającą – tą, która sprawuje władzę. Dla słuchaczy była to okazja, by poznać sposób pracy analityczki z „jouissance prywacji” u podmiotu histerycznego.

Sporządziła: Barbara Kowalów
Przejrzał: Pierre Naveau